Prof.Dr. Ali Kubilay Korkut

ÜRİNER SİSTEM FİZYOLOJİ VE ANATOMİSİ​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

Üriner Sistem Organları

​

Üriner sistem, 2 adet böbrek, 2 adet üreter (idrarı böbreklerden mesaneye ulaştıran yol), mesane (idrar kesesi) ve üretra'dan (idrarı mesaneden dışarı boşaltan yol) oluşur.

Böbreğin fonksiyon yapan en küçük ünitesi nefron'dur. Her bir böbrekte yaklaşık 1 milyon adet nefron bulunur. Nefron, kanı filtre ederek idrara dönüştürür. 

​

​

Böbreklerin Fonksiyonu

​

• Hücrede metabolik reaksiyonlar sonucu oluşan üre, kreatinin, ürik asit gibi azot içerikli atıkları, fosfor ve sulfat'ı kandan süzerek vücuttan atılımını sağlar.

• Vücudun su ve elektrolit atılımını veya emilimini sağlayarak asit-baz dengesinin korunmasında (homeostasis) rol oynar.

• Kan potassium düzeyini ayarlar. Vücuttaki potasyumun %90'ı böbrekler yoluyla atılır. 

• Renin (anjiotensin sentezleyerek kan basıncını yükseltir) ve eritropoetin (eritrosit yapımı için kemil iliğini uyarır) gibi hormon salgılar.

• 25-OH Vitamin D3'ü aktifleyerek kalsiyum reabsorbe ederek plasma kalsiyum seviyesini düzenler.

​

​

​

ÜRİNER SİSTEM HASTALIKLARI (ÜSH)

​

​

ÜSH'da Klinik Bulgular

​

​

• Ağrı : En önemli belirtidir. Yerel (organın bulunduğu yer) veya yansıyan (hasta organın olmadığı bir bölgede). Akut tıkanıklık yapan hastalıklarda çok şiddetli olur. Bu ağrıya kolik tarzı denir. Beraberinde bulantı ve kusma da olur. Kronik hastalıklarda geç dönemde künt ağrı olur.

​

• Hematüri : İdrarda kan (eritrosit) olmasıdır. Kadınlarda menstruasyona bağlı görülebilir. Taş, tümör, travma ve enfeksiyöz hastalıklarda hematüri oluşur.

​

• Pyüri : İdrarda lökosit bulunmasıdır. Enfeksiyon, taş ve tüberküloz en sık nedenlerdir. 

​

• Bakteriüri : İdrarda bakteri bulunmasıdır. Normalde idrarda bakteri bulunmaz.

​

• Kristalüri : İdrarda Ca-oksalat, ürat gibi kristallerin olmasıdır. Böbrek taşı varlığında kristalüri görülür.

​

• Proteinüri : Kalıcı olarak idrarda 24 saatte 150 mg'ın üzerinde protein bulunmasıdır. Böbrek yetersizliğinin en önemli bulgusudur.

​

• Oligüri ve Anüri : Normal idrar miktarı 24 saatte 2-3 lt arasındadır. Oligüri, 24 saatte 500 ml'den az idrar çıkışıdır. Anüri, 24 saatte 100 ml'den az idrar çıkışıdır. Şok tablosunda, idrar yolunda taş, prostat büyümesinde oligüri ve anüri oluşur.

​

• Poliüri : Sürekli olarak 24 saatte 2500 ml'den fazla idrar çıkışıdır. Şeker hastalığı, böbrek hastalıkları, beyin hastalıkları (hipofiz bezinden salgılanan ADH hormonuna bağlı), bol sıvı alınması sonucu poliüri oluşur.

​

• Pollaküri : Sık fakat az miktarda idrar yapma durumudur. Prostat hipertrofisi, mesane iltihapları, nörojenik mesane hastalıklarında pollaküri gelişir. 

​

• Noktüri : Gece sık idrara çıkmadır. Prostat hipertrofisi, kronik böbrek yetersizliğinin poliürik fazı, idrar söktürücü ilaç kullanımında noktüri olur.

​

• Dizüri : Ağrılı ve yanmalı idrar yapmadır. Sistit (mesane iltihabı), üretrit, idrar yolu taşları, mesane tümörü, ameliyat sonrası (sonda takılırken doku tahrişine bağlı) görülebilir.

 

• İdrar kaçırma (inkontinans) : İstemdışı idrar yapılması durumudur. Prostat hipertrofisi, idrar yolları iltihabı, nörojenik mesane, öksürük, hapşırık gibi karıniçi basıncının arttığı durumlarda idrar kaçırma olabilir.

 

• Hipertansiyon : Böbrek parenkim ve böbrek damarlarını tutan hastalıklar sekonder hipertansiyonun en sık nedenidir. 

​

• Ödem : Renal perfüzyon azalınca (örneğin konjestif kalp yetersizliği) böbrekte sodyum tutulur. Sodyum beraberinde su tutar ve vücutta ödem gelişir.

​

• Karında kitle : Hidronefroz, polikistik böbrek hastalığı ve böbrek tümörü gibi hastalıklarda özellikle zayıf kişilerde karın muayenesine kitle tespit edilebilir. 

​

​

ÜSH'nın Teşhisinde Uygulanan Tetkikler

​

 

İdrarın Makroskopik İncelemesi

​

İdrarın görünümü berraktır. Doğal rengi açık sarıdır (ürokrom rengi). Amonyak kokusundadır. İdrarın dansitesi (özgül ağırlığı) 1015-1025 mg/ml'dir. Kanın dansitesi 1050-1060 mg/ml'dir ve idrardan fazladır. İdrarın pH'sı 5-6.5 arasındadır ve pH'sı 7.35-7.45 olan kana göre daha asidiktir. 

 

 

İdrarın Mikroskopik ve Biyokimyasal İncelemesi

​

İdrarın mikroskopik ve biyokimyasal incelemesi için sabah idrarı alınmalıdır ve 1 saat içinde çalışılmalıdır. 

İdrarda normalde glukoz ve protein yoktur. Eritrosit, kadınlarda menstrüasyon döneminde olabilir. Lökosit çok az miktarda görülürse (2-3 adet/inceleme sahası) normaldir. 

İdrarın bakteriolojik incelemsi için idrar kültürü alınmalıdır. Bölge temizliği yapıldıktan sonra ilk idrar dışarı yapılır ve kesilir. Steril kabın içine idrar yapmaya devam edilir. Steril kap yarım saat içinde laboratuara gönderilmelidir. İdrar en fazla 2 saat buzdolabında bekleyebilir. Daha uzun bekleme süresi sonucu yanıltır.

​

​

İdrarda Kreatinin Klirensi

​

Vücut kas ve proteinlerinin yıkım ürünlerinin hemen hemen tamamı böbrekler yoluyla atılır. Kreatinin bu yıkım ürünlerinden biridir. İdrar yoluyla atılan kreatinin miktarı, böbrek glomerüllerinin filtrasyon hızını, dolayısıyla böbreklerin kanı temizleme kapasitesini gösterir. Normal değeri 85-135 ml/dk'dır. Yani sağlıklı çalışan böbrekler 1 dakika içinde 85-135 ml kanı temizler. Bu testi çalışabilmek için 24 saatlik idrar toplanır.

​

​

Kan Tetkikleriyle Böbrek Fonksiyonlarının Değerlendirilmesi

​

Kanda bakılan BUN (kan üre azotu, proteinin karaciğerde parçalanarak böbrekten atılabilir molekül haline gelmesi), ve kreatinin düzeyleri böbrek fonksiyonlarını gösteren önemli ve en yaygın kullanılan tetkiklerdir. Kanda bakılan sodyum, potasyum, kalsiyum, fosfat, bikarbonat, klorür ve protein değerleri de böbrek fonksiyonşarı hakkında bilgi verir.

​

​

Böbrek Fonksiyonlarının Radyolojik İncelemesi

​

• Direkt radyografi : Radioopak olan böbrek taşlarının röntgen ışınlarıyla gösterilmesidir.

• İntravenöz piyelografi : Hastaya intravenöz yolla kontrast madde verilir ve karın grafisi çekilir. Kontrast madde böbrekler yoluyla süzülüp idrar yollarından atılırken elde edilen grafilerde dolum defekti veya ilacın biriktiği yerlere göre hidronefroz, taş gibi tanılar konulabilir. 

• Renal anjiografi : Arteryel yolla girilen kateterle aort ve renal artere kontrast madde verilir. X ışınları ile çekilen filmde kaontrast maddenin arteryel sistemdeki dolum defektlerine göre renal arteryel sistemde darlık veya tıkanıklıklar tespit edilir. 

​

​

Böbrek Fonksiyonlarının Radyoizotop İncelemesi

​

• Böbrek Sintigrafisi : İntravenöz yolla radyoaktif madde verilir. Gama kamera cihazı ile radyoizotop maddenin böbrekteki tutulumu değerlendirilir. Bu tetkikle, tümör, kist, apse gibi hastalıkların teşhisi yapılabilir. 

​

​

Endoskopik İncelemeler

​

• Sistoskopi : Işıklı sistoskop adı verilen cihazla üretradan mesaneye girilerek yapılır. Taş, tümör, ülser gibi hastalıkların teşhisi ve bir kısmının tedavisi yapılabilir. 

​

​

Böbrek Ultrasonografisi ve Biyopsisi

​

Ultrasonografik inceleme ile böbreğin boyutları, böbrek parenkimi, kist, renal arter kan akımı  noninvaziv olarak değerlendirilebilir.

Böbrek Biyopsisi invaziv tanı yöntemidir. Böbrek hastalıklarının kesin tanısı biyopsi ve histopatolojik çalışma ile konulur. Biyopsi, ultrasonografi altında yapılarak doğru yerden örnek alınması sağlanır. 

​

​

​

ÜRİNER SİSTEM HASTALIKLARI VE HEMŞİRELİK BAKIMI

​

​

Böbrek Hastalıkları ve Hemşirelik Bakımı

​

​

Böbrek Taşları

​

İdrardaki kalsiyum, oksalat, fosfat, ürik asit, amonyak gibi maddelerin tortulaşması sonucu böbrek taşı oluşur.

Böbrek taşı oluşumunun etyolojisinde, genetik, idrar yolu enfeksiyonları, böbrek taşı öyküsü, böbrek hastalıkları, fazla aktif paratiroid bezi, yaşanılan coğrafi bölge (sıcak bölgelerde su kaybına bağlı idrar konsantrasyonu yüksektir), yüksek kalsiyum alımı, sedanter hayat tarzı, aşırı kilo gibi sebepler vardır. 

Böbrek taşı belirtileri, taşın büyüklüğü, hareketli olup olmamasına bağlıdır. Küçük kum tanesi gibi taşlar belirti vermeden düşer. En sık görülen belirtiler, renal ve üreter koliği, hematüri, dizüri, ateş, titreme ve kusmadır. 

​

​

Böbrek Taşı Tedavisi ve Hemşirelik Bakımı

​

Taş 5 mm'den küçükse hasta ayağa kaldırılır, hareket ettirilir. Bol su tüketmesi sağlanır. Hastanın idrarı filtre kağıdı ile süzülür ve gözlenir. İdrar örneğindeki tortu ve partiküller incelenmek üzere laboratuvara gönderilir. 

Üreter koliği varsa analjezik tedavi ile azaltılır. Bulantı için antiemetik verilir. Çok ağrılı dönemde yatak istirahati gerekir. Hastanın bol su tüketimi sağlanır. 

Taş, üreterin 1/3 altında ise kapalı yöntem (kateter) ile çıkarılmaya çalışılır.

Taşın büyüklüğü 2 cm'den fazla ise cerrahi girişlim uygulanır. 

Orta büyüklükteki (5 mm ile 2 cm arasındaki) taşlar, şok dalgaları ile ile kırılmaya çalışılır (ESWL-extracorporeal shock wave lithotripsy). ESWL tedavi öncesi hasta bilgilendirilir, monitörize edilir ve damaryolu açılır. Taş cihazda görüntülendikten sonra şokun şiddeti ayarlanır ve şok dalgaları verilir. İşlem sonrası bol su içmesi sağlanır. Ağrı olursa analjezik tedavi uygulanır. Düşürülen taşların analizi yapılır. 

​

​

Akut Böbrek Yetersizliği

​

Günlük idrar miktarının akut olarak 400 ml'nin altına düşmesidir. Kan üre ve kreatinin düzeyleri de artar. Revesible olabilir. Akut böbrek yetersizliğinin oligüri ve poliüri dönemleri vardır. Etyolojisinde, ağır kan kayıpları, septik ve anafilaktik şok, ağır kusma ve ishaller, yanlış kan transfüzyonu, büyük ameliyat komplikasyonları, kalp yetmezliği, nefrotoksik ilaçlar ve maddeler (civa, arsenik, kurşun) gibi sebepler vardır.

​

​

Akut Böbrek Yetersizliği Tedavi ve Hemşirelik Bakımı

​

Akut böbrek yetersizliğine yol açan hastalığın tedavisi yapılır. Hastaya verilecek günlük sıvı miktarı, günlük çıkardığı sıvıdan 500 ml fazla olmalıdır. Sodyum ve potasyum kısıtlaması yapılır. Hemşirelik bakımında diyete uygun beslenmeye dikkat edilir. Günlük kilo tartısı, aldığı ve çıkardığı sıvı takibi yapılır. 

​

​

Kronik Böbrek Yetersizliği

​

Böbrek fonksiyonlarının uzun zaman içinde geri dönüşümsüz olarak bozulmasıdır. Akut böbrek yetersizliğine neden olan tüm etkenler, hipertansiyon, diabetes mellitus, glomerulonefrit, enfeksiyonlar, dehidratasyon gibi sebepler kronik böbrek yetersizliği yapabilir. 

​

​

Kronik Böbrek Yetersizliği Tedavi ve Hemşirelik Bakımı

​

Hastalığın kompanse döneminde tıbbi tedavi ve diyeti düzenlenir. Dekompanse dönemde diyaliz tedavisi veya böbrek transplantasyonu gerekir. Diyaliz ve nakil tedavileri ile ilgili bilgi verilmelidir. Hipertansiyon, ödem tedavisi, protein, fosfat ve potasyum kısıtlaması yapılır. 

​

​

Böbrek Tümörleri

​

Selim Tümörler : Renal kistler, kortikal adenom'lardır. Belirti vermezler. Tanı rastlantısal olarak konur.

Malign Tümörler : Renal hücreli karsinom, Wilms tümörü, metastazlardır. Hematüri, anemi, ağrı, halsizlik, kilo kaybı, bulantı ve kusma yaparlar. Tedavide, uzak metastaz yoksa nefrektomi yapılır.

​

​

Mesane Tümörleri

​

Prostat tümörlerinden sonra ikinci sıklıkta görülen üriner sistem tümörleridir. Genellikle epitel dokudan kaynaklanır. Hematüri, idrar retansiyonu, dizüri, anemi, ileri evrede böbrek yetersizliği ve metastaz yaparlar. Tedavide cerrahi olarak sistektomi yapılabilir, veya sistoskopik olarak TUR (transüretral rezeksiyon), radyoterapi ve kemoterapi uygulanır. 

​

​

Üriner Diversiyon Hemşirelik Bakımı

​

Sistektomi yapıldıktan sonra idrar akımının yeni bir yoldan sağlanması gerekir. Bu işleme üriner diversiyon denir. Diversiyon için sıklıkla ince bağırsağın ileum segmenti tercih edilir. Gerek üniner diversiyon, gerekse nörojenik mesane hastalarında temiz aralıklı kateterizasyon (TAK) uygulamak gerekir. Hemşirelik bakımında, TAK uygulamasının sıklığı, el yıkama ve el hijyeni, kateterin steril olması, işlem öncesi perianal ve genital temizlik uygulaması, kateterin bakımı ve hijyenik olarak saklanması önemlidir. Katetere bağlı gelişecek enfeksiyon gibi komplikasyonlar öğretilmelidir.

​

​

  

ERKEK GENİTAL SİSTEM CERRAHİ HASTALIKLARI VE TEDAVİSİ

​

Selim Prostat Hipertrofisi

​

Genellikle 45 yaş üzerinde, östrojen-androjen hormonlarının etkileşim bozukluğuna bağlı gelişen prostat bezinin büyümesidir. Belirtileri, kesik kesik ve sık idrar yapma (pollaküri), gece idrara çıkma (noktüri) idrar çapında azalma, idrar yaparken güçlük, idrar yapma süresinde azalma, rezidüel idrar miktarında artmadır. Medikal tedaviye cevap vermeyen şiddetli obstrüksiyon yapan, üst üriner sistemde dilatasyon yapan ve sık üriner enfeksiyon gelişmesi durumunda cerrahi girişim uygulanır. Cerrahi tedavi yöntemleri, kapalı (TUR-transüretral rezeksiyon) veya açık operasyonla prostatektomidir. 

​

​

Prostat Kanseri

​

Erkeklerde akciğer ve kolo-rektal kanserlerden sonra görülen en sık kanser türüdür. Genellikle adenokarsinom yapısındadır. Yetmiş yaş ve üzerinde görülme sıklığı artar. Etyolojisinde, hormonal faktörler (androjen-östrojen) dengesinin bozulması, hava kirliliği, kronik prostat enfeksiyonu, fazla yağlı diyettir. Belirtileri, akut idrar retansiyonu, hematüri, rektum basısına bağlı gaytada incelme ve ağrılı defekasyon, halsizlik, iştahsızlık, kilo kaybı, metastaz varsa kemik ağrılarıdır. Kanda PSA (prostat spesifik antijen) yükselir. Tedavide cerrahiye ek olarak radyoterapi ve kemoterapi eklenebilir. Hormonal tedavi de uygulanır. 

​

​

Prostat Hastalıklarında Hemşirelik Bakımı

​

Ameliyat öncesi hastalara Foley kateteri adı verilen idrar sondası takılır. Takma işlemi öncesi ve sonrası hijyen önemlidir. Foley kateteri, idrar torbası ile beraber kapalı drenaj sistemidir. İdrar torbası 2/3 dolunca boşaltılmalıdır. Hasta ve yakınları idrar torbası boşaltılması ve taşınması konusunda eğitilmelidir. Üretranın ucu (meatal bölge) günde en az 2 defa temizlenmelidir. Enfeksiyon olasılığına karşı hasta bilgilendirilmelidir ve düzenli kültür örnekleri alınmalıdır. Kauçuk Foley kateter 3-4 haftada bir değiştirilmelidir. Hastanın aldığı ve çıkardığı günlük olarak takip edilmelidir. İdrar özellikleri zaman zaman incelenmelidir. 

 

 

Hidrosel

​

Testis zarları arasında (tunica vaginalis) normalden fazla sıvı toplanmasıdır. Normalde 1 cc olması gereken sıvı hidroselde 100 cc'den fazla birikir. Belirtileri, skrotum cildi gergin ve ödemlidir, ağrı olur ve seksüel aktivite bozukluğu yapabilir. Tedavide, belirti vermiyorsa sadece takip edilir. Semptomatikse sıvı aspire edilir ve yapıştırıcı madde enjekte edilerek testis zarları yapıştırılır. 

 

 

Varicosel

​

Testis ven pleksuslarındaki dilatasyondur. Kanın, vena spermatica internadan geriye kaçmasıyla oluşur. Belirtileri, testiste çekilme hissi, ağrı, skrotumda genişlemil venlerin dışardan görülmesidir. Tedavide cerrahi olarak varikoselektomi yapılır.

​

​

Testis Torsiyonu

​

Testisin sperm kanalı etrafında dönmesi ile testise kan gitmemesi durumudur. Acil, ürolojik bir durumdur. Tedavi edilmezse 6-8 saat içinde testis nekrozu gelişir. Belirtileri, skrotumda akut ağrı ve şişme, bulantı ve kusmadır. Tedavisi acil cerrahi girişimdir. 

​

​

Testis Tümörleri

​

Genç erişkinlerde (18-35) sıktır. Ürogenital sistem tümörleri arasında az görülür. Belirtileri, testiste yavaş yavaş büyüyen ağrısız kitle ve genel durumda bozulmadır. Tedavide orşiektomi (testisin alınması), radyoterapi ve kemoterapi uygulanır.

​

​

Sünnet

​

Penisin ucundaki prepisiyum (sünnet derisi) adı verilen deri dokusunun kesilip alınması işlemidir. Tercihan ya yenidoğan ya da 6 yaştan sonra yapılır. Hipospadias gibi doğumsal anomalilerin düzeltilmesinde sünnet derisi kullanıldığı için, ameliyat öncesinde sünnet yapılmamalıdır. Sünnetin komplikasyonları, kanama, enfeksiyon, prepisiyumun fazla kasilmesi, glans penis yaralanması, kötü nedbe (yara iyileşme) dokusu ve psikolojik bozukluklarıdır. 

​

Sünnette uygulanan hemşirelik bakımları şunlardır;

​

• Sünnetin hastane ortamonda ve uzman hekimlerce yapılmasını sağlamak

• Ağrı varsa analjezik tedavi uygulamak

• Kanama varsa hekime bildirmek

• İlk gün istirahat etmesini sağlamak

• Aileye, gelişebilecek ödeme bağlı şişme, az miktarda kanama ve hematom olabileceği bilgisinin verilmesidir. 

• Bebekse beslenmede sakınca yoktur.

• 24 saat sonra banyo yaptırılabilir.

• Sünnet sonrası en kısa zamanda iç çamaşırı kullanılmalıdır.

​

​

​

KADIN GENİTAL SİSTEM CERRAHİ HASTALIKLARI

​

​

Uterus Hastalıkları

​

• Uterus Prolapsusu (Rahim sarkması) : Etyolojide, genetik, yapılan doğumlar, ileri yaş, endometriosis, fazla kilo, ağır kaldırma ve kronik öksürük vardır. 

​

• Endometriozis : Uterusun iç yüzündeki endometrium tabakasının yakın veya uzak diğer organlarda bulunmasıdır. 

​

• Uterusun Benign Tümörleri : Polipler ve Miyomlardır. Polipler endometriuma sapla bağlıdır. Miyomlar uterusun miyometrium dokusundan gelişir. 

​

• Uterusun Malign Tümörleri : Endometrium tümörleri ve serviksnkanseridir. 

​

• Ektopik Gebelik : Sperm ile yumurtanın birleşmesi sonucu oluşan zigotun, normal yerleşim yeri olan uterus içi yerine başka bir yerde yerleşmesi ve gelişmesidir. 

​

​

Over Hastalıkları

​

Over kistleri, Polikistik over ve Over adenokanseridir.